|
|
|
|
Opgepoetst | 5-10-2020
Probiotica stimuleren immuunsysteem | Goedaardige bacterien verminderen kans op virusinfecties
Goedaardige bacteriën of probiotica doen volgens tientallen wetenschappelijke studies wat fabrikanten beloven. Ze verhogen de weerstand tegen verkoudheid en griep.
Voedingswetenschappers erkennen het belang van een gezonde bacteriepopulatie in de darmen, maar hebben moeite met de claims die producenten van probiotica maken. In supermarkten liggen producten als Yakult en Vifit, die volgens de makers onder meer zorgen voor 'meer weerstand'. En dat, hebben voedingswetenschappers jarenlang gezegd, is nooit bewezen.
Het spanningsveld tussen wetenschap en probiotica werd in Nederland in de eerste jaren van deze eeuw duidelijk zichtbaar, toen kritische journalisten lucht kregen van een overzichtsstudie die de Wageningse voedingswetenschappers Nicole de Roos en Martijn Katan hadden gepubliceerd in de American Journal of Clinical Nutrition.[1]
In hun publicatie zetten De Roos en Katan op een rijtje wat toen over probiotica bekend was. "Het eten van die bacteriën heeft inderdaad effect op de darmflora, maar of je daardoor langer gezond blijft is moeilijk te bewijzen", vatte Katan het onderzoek samen, in een interview met NRC Handelsblad dat op 28 augustus 2000 verscheen.
In de maanden erna herhaalde Katan zijn uitspraken in andere media, en dat bleef niet zonder gevolgen. Bedrijven zagen hun afzet dramatisch inzakken. Sommige van hen maken nu, twaalf jaar na dato, nog steeds een onderscheid tussen de periode voor-Katan, en de periode post-Katan.
Toen Katan zijn uitspraken deed waren voedingswetenschappers er al wel over eens dat probiotica het herstel van de darmflora bespoedigen na bijvoorbeeld het gebruik van antibiotica. De goedaardige bacteriën verminderen de kans dat kwaadaardige organismen de darmen koloniseren, met alle gevolgen van dien. Ook waren er aanwijzingen dat probiotica de bacteriepopulatie in de darmen sneller kunnen laten versnellen na besmetting met het rotavirus.
Verkoudheid en griep
In de 21ste eeuw begonnen probioticaonderzoekers ook aandacht te geven aan effecten buiten de spijsverteringsorganen. Nieuw velden waren bijvoorbeeld het voorkomen van allergische aandoeningen en astma bij kinderen door probiotica,[2] of het verhogen van de weerstand tegen alledaagse virusinfecties zoals griep en verkoudheid die wetenschappers liever upper respiratory tract infections noemen.[3]
Over dat laatstgenoemde aspect gaat dit artikel. Het vat de recente onderzoeksbevindingen samen, en concentreert zich daarbij op inzichten die voor complementaire behandelaars wellicht interessant zijn.
Het moet gezegd: Katan had in 2000 een punt. Hoewel probioticaproducenten claimden dat hun producten de weerstand verhoogden, waren er maar weinig overtuigende humane studies die dat bewezen. Die situatie is veranderd. Bedrijven hebben wereldwijd miljoenen geïnvesteerd in trials. Die inspanningen resulteerden in 2011 in een overzichtsstudie, waarvoor onderzoekers van de Chinese Sichuan University de gegevens van 14 studies bijeenveegden en nogmaals analyseerden.[4]
De uitkomst van die studie was dat probiotica, in yoghurt of een voedingssupplement, bij gebruik van een week of langer, inderdaad de kans op griep en verkoudheid met 42 procent reduceren.
De onderzoekers zelf drukten zich voorzichtig uit. 'We hebben aangetoond dat probiotica beter werken dan placebo', zegt eerste auteur Qiuikui Hao in een mail. Media voor medische professionals namen de voorzichtige toon over, en brachten het nieuws met koppen als 'Probiotica beschermen een beetje tegen verkoudheid'.
Het grote probleem met de studies naar de effecten van probiotica op de weerstand tegen eenvoudige besmettingsziekten is de interpretatie van de effecten. Dat probiotica effect hebben is duidelijk. Maar hoe relevant die effecten zijn, daarover is verschil van mening mogelijk. We geven hieronder enkele voorbeelden.
* Onderzoekers van Bundesanstalt für Milchforschung in Kiel gaven enkele honderden mensen gedurende de wintermaanden probiotica of een placebo.[5] De probioticagebruikers waren 14 procent minder vaak ziek dan de placebogebruikers. Een klein effect, maar daar staat echter tegenover dat de probiotica de kans op vormen van infectie waarbij koorts optrad halveerden. De probiotica verhoogden de aanmaak van immuuncellen in het lichaam. Vooral het aantal T-cellen nam toe.
* Onderzoekers van de Zweedse probioticaproducent Probi AB gaven gezonde proefpersonen gedurende 12 weken een placebo of de probiotica Lactobacillus plantarum HEAL 9 en Lactobacillus paracasei 8700:2.[6] De organismen zaten in een poeder dat de proefpersonen moesten oplossen in water. Het beschermende effect op virusinfecties was niet groot; toediening van probiotica verminderde de kans met slechts 18 procent. Wel halveerden de probiotica de kans dat de proefpersonen meerdere keren door een virus werden geveld. Die kans halveerde.
* In 2009 publiceren onderzoekers van Danisco een studie waarin enkele honderden kinderen van drie tot vijf jaar gedurende een half een placebo krijgen, of de probiotica Lactobacillus acidophilus NCFM en Bifidobacterium animalis subspecies lactis Bi-07.[7] De probiotica verminderen het aantal dagen dat ze niet naar de kinderopvang kunnen met 30 procent. Daarnaast halveren ze het aantal dagen dat kinderen door een griep of verkoudheid met koorts op bed moeten blijven.
* Onderzoekers van de Japanse zuivelproducent Meiji Dairies geven ouderen gedurende acht tot twaalf weken elke dag een beetje yoghurt met Lactobacillus bulgaricusOLL1073R-1.[8] Een controlegroep krijgt elke dag een glas melk zonder probiotica. Het probioticum vermindert de kans op griep of verkoudheid bijna met een factor 3. Waarschijnlijk komt dat omdat de goedaardige bacterie het immuunsysteem de activiteit van de Natural Killer-cellen verhoogt.
Uitputting
Een apart onderzoeksveld is het effect van probiotica op mensen die zichzelf fysiek zwaar belasten. Extreme inspanning verzwakt het immuunsysteem, en onderzoekers vragen zich af op probiotica daaraan iets kunnen doen.
Australische wetenschappers publiceerden in 2006 een studie in de British Journal of Sports Medicine die suggereert dat een dergelijk effect inderdaad zou kunnen bestaan.[9] De Australiërs experimenteerden met een groep gezonde sporters, en een groep overtrainde sporters. De overtrainde atleten waren vaker verkouden of grieperig, en waren bovendien langer ziek als ze eenmaal door een virus werden geveld, dan de gezonde atleten.
De overtrainde sporters hadden minder interferon-gamma in hun lichaam. Interferon-gamma wordt aangemaakt door het immuunsysteem. Het activeert immuuncellen die virussen en andere ziekteverwekkers opruimen.
Toen de onderzoekers de gezonde sporters gedurende een maand capsules met het probioticum Lactobacillus acidophilus LAFTI L10 lieten slikken, steeg in hun bloed de concentratie interferon-gamma met enkele tientallen procenten. Bij de overtrainde sporters steeg de concentratie van het eiwit met ongeveer 500 procent.
De vraag of probiotica de kans op verkoudheid en griep ook verminderen is met de Australische studie nog niet beantwoord, maar een Finse studie beantwoordde die vraag wel.[10] De Finnen gaven 140 marathonlopers gedurende drie maanden dagelijks de probiotische bacterie Lactobacillus rhamnosus GG (door producenten vaak afgekort tot LGG) of een placebo. De toediening verminderde de kans dat de sporters ziek werden met de helft.
Bijna identieke resultaten rapporteerden Britse sportwetenschappers van Loughborough University.[11] Zij gaven duursporters gedurende vier maanden een product van hun sponsor, Yakult, met daarin de probiotische bacterie Lactobacillus casei Shirota. De suppletie halveerde niet alleen de kans op ziekte, maar verhoogde ook de hoeveelheid antilichamen in het speeksel. In een onderzoek dat nog niet is verschenen testten de Britten ook het probioticum Lactobacillus salivarius uit op sporters, maar die proef verliep niet succesvol.
Vaccinatie
Hoewel probiotica de kans op griep en verkoudheid verminderen, is het beschermende effect volgens studies minder dan dat van reguliere vaccins. Dat neemt niet weg dat volgens een handjevol studies de beschermende werking van vaccins en probiotica elkaar versterken.
Eerder dit jaar verscheen in de British Journal of Nutrition bijvoorbeeld een studie waarin proefpersonen zes weken lang elke dag de probiotica Bifidobacterium animalis subspecies BB-12 of Lactobacillus paracasei subspecies paracasei 431 toegediend kregen.[12] Een controlegroep kreeg geen probiotica. Toen na vier weken alle proefpersonen een griepprik kregen, zagen de onderzoekers dat de hoeveelheid antilichamen meer toenam in het bloed van de proefpersonen die een probioticum hadden gekregen dan in de controlegroep.
Het bovengenoemde onderzoek vertelt niet of de combinatie van griepvaccins en probiotica de kans op griep ook daadwerkelijk verlaagt, maar volgens onderzoekers van Tufts University in de VS is dat wel degelijk het geval.[13] De onderzoekers gaven hun proefpersonen gedurende vier weken nadat ze hun griepprik hadden gekregen twee keer per dag een supplement met Lactobacillus rhamnosus GG, en zagen dat daardoor dat het influenzavirus alsnog toesloeg halveerde.
Soortgelijke resultaten boekten onderzoekers van het Spaanse voedingsbedrijf Puleva Biotech.[14] Zij ontdekten dat suppletie met Lactobacillus fermentum CECT5716 de kans halveerde dat dertigers na een griepprik alsnog griep kregen.
Er zijn aanwijzingen dat probiotica ook het effect van vaccins tegen andere virussen kunnen versterken. Het Bundesanstalt für Milchforschung vond in ieder geval een verhoogde hoeveelheid antilichamen in volwassen die een inenting tegen het poliovirus hadden gekregen, en daarnaast dagelijks de probiotica Lactobacillus rhamnosus GG of Lactobacillus acidophilus CRL431 binnenkregen.[15]
Slot
Dit artikel is verre van volledig. Er zijn de afgelopen twee decennia een kleine achtduizend studies verschenen naar probiotica, dierstudies meegerekend. Desondanks vindt Brussel dat geen enkele claim over probiotica en het immuunsysteem door de beugel kan. Producenten als Danisco, Yakult en Probi verenigden zich onlangs in de Global Alliance for Probiotics, die nu toenadering zoekt tot de Europese voedsel- en warenautoriteit EFSA.
'De hoeveelheid goede studies staat in schril contrast tot het feit dat we geen enkele claim mogen maken', zegt voorzitter Ross Crittenden op 2 maart 2012 in een interview met de website NutraIngredients.com. 'We willen in dialoog met de EFSA omdat we denken dat we de richtlijnen voor het beoordelen van dossiers kunnen helpen verbeteren.'
Het zal nog wel even duren voordat het verschil van inzicht tussen Brussel en bedrijven is bijgelegd, en bedrijven zelf weer kopers mogen informeren over de werking van hun producten. Tot die tijd zullen geïnteresseerden zelf moeten zoeken naar informatie. Als we hen met dit stuk een handje kunnen helpen, dan beschouwen we het als geslaagd.
Referenties
1. De Roos NM e.a. Effects of probiotic bacteria on diarrhea, lipid metabolism, and carcinogenesis: a review of papers published between 1988 and 1998. Am J Clin Nutr. 2000 Feb;71(2):405-11.
2. Yoo J e.a. Microbial manipulation of immune function for asthma prevention: inferences from clinical trials. Proc Am Thorac Soc. 2007 Jul;4(3):277-82.
3. De Vrese M e.a. Probiotics and non-intestinal infectious conditions. Br J Nutr. 2002 Sep;88 Suppl 1:S59-66.
4. Hao Q e.a. Probiotics for preventing acute upper respiratory tract infections. Cochrane Database Syst Rev. 2011 Sep 7;(9):CD006895.
5. Winkler P e.a. Effect of a dietary supplement containing probiotic bacteria plus vitamins and minerals on common cold infections and cellular immune parameters. Int J Clin Pharmacol Ther. 2005 Jul;43(7):318-26.
6. Berggren A e.a. Randomised, double-blind and placebo-controlled study using new probiotic lactobacilli for strengthening the body immune defence against viral infections. Eur J Nutr. 2011 Apr;50(3):203-10.
7. Leyer GJ e.a. Probiotic effects on cold and influenza-like symptom incidence and duration in children. Pediatrics. 2009 Aug;124(2):e172-9.
8. Makino S e.a. Reducing the risk of infection in the elderly by dietary intake of yoghurt fermented with Lactobacillus delbrueckii ssp. bulgaricus OLL1073R-1. Br J Nutr. 2010 Oct;104(7):998-1006.
9. Clancy RL e.a. Reversal in fatigued athletes of a defect in interferon gamma secretion after administration of Lactobacillus acidophilus. Br J Sports Med. 2006 Apr;40(4):351-4.
10. Kekkonen RA e.a. The effect of probiotics on respiratory infections and gastrointestinal symptoms during training in marathon runners. Int J Sport Nutr Exerc Metab. 2007 Aug;17(4):352-63.
11. Gleeson M e.a. Daily probiotic's (Lactobacillus casei Shirota) reduction of infection incidence in athletes. Int J Sport Nutr Exerc Metab. 2011 Feb;21(1):55-64.
12. Rizzardini G e.a. Evaluation of the immune benefits of two probiotic strains Bifidobacterium animalis ssp. lactis, BB-12® and Lactobacillus paracasei ssp. paracasei, L. casei 431® in an influenza vaccination model: a randomised, double-blind, placebo-controlled study. Br J Nutr. 2012 Mar;107(6):876-84.
13. Davidson LE e.a. Lactobacillus GG as an immune adjuvant for live-attenuated influenza vaccine in healthy adults: a randomized double-blind placebo-controlled trial. Eur J Clin Nutr. 2011 Apr;65(4):501-7.
14. Olivares M e.a. Oral intake of Lactobacillus fermentum CECT5716 enhances the effects of influenza vaccination. Nutrition. 2007 Mar;23(3):254-60.
15. De Vrese M e.a. Probiotic bacteria stimulate virus-specific neutralizing antibodies following a booster polio vaccination. Eur J Nutr. 2005 Oct;44(7):406-13.
Supplement, augustus 2012.