|
|
|
|
Opgepoetst | 2-10-2020
Slaap, endocrinologie en overgewicht | Epidemisch slaaptekort werkt vetzuchtepidemie in de hand
In de loop van de twintigste eeuw zijn mensen in ontwikkelde landen steeds minder gaan slapen, en dat heeft volgens studies een brede waaier van negatieve gezondheidseffecten. Een daarvan is overgewicht. De remedie ligt voor de hand.
Volgens Amerikaanse studies sliep de gemiddelde volwassene rond 1900 ongeveer negen uur per etmaal. Nu zweeft de gemiddelde hoeveelheid slaap tussen de zes en zeven uur per etmaal.
Historici schrijven die afname toe aan de komst van innovaties als het kunstlicht, de televisie en het internet, die zoveel mogelijkheden bieden om 's nachts actief te zijn dat het aantal uren slaap daaronder lijdt. Omdat de meeste mensen volwassenen behoefte hebben aan zeven tot acht uur slaap per etmaal zorgt die trend dat een groeiende groep mensen minder slaap krijgt dan ze nodig hebben.
Een van de meest in het oog springende gevolgen van het epidemische slaaptekort is overgewicht, concluderen honderden studies.
'De onderzoeken die we hebben zijn divers, maar ze wijzen allemaal in dezelfde richting', zei voedingshoogleraar Sharon Nickols-Richardson van Pennsylvania State University op 23 oktober 2012 in een interview met de Britse krant The Telegraph. 'Ze geven aan dat er een verband is tussen te weinig slaap en gewichtsproblemen. Te weinig slaap is een factor in de regulering van het lichaamsgewicht, en zeker voor wie te maken heeft met te zware mensen die moeten afvallen.'
Nickols-Richardson publiceerde november 2012 samen met collega's een overzichtartikel in de Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics.[1] In het artikel stellen ze dat dietisten en andere behandelaars bij de begeleiding van clienten met overgewicht ook kunnen kijken naar het slaapgedrag. Indien die clienten te weinig uren slapen per dag kan het opheffen van dat slaaptekort 'een cruciale stap' beteken in het normaliseren van het lichaamsgewicht, aldus de onderzoekers.
Twee keer sneller dik
Het verschijnen van artikelen als dat van Nickols-Richardson laat zien dat het verband tussen voldoende slaap en een gezond gewicht geaccepteerd is in de wetenschap. Een belangrijke impuls daarvoor leverde de epidemioloog Sanjay Patel van Case Western Reserve University met een studie waarin hij maar liefst zeventigduizend vrouwen zestien jaar volgde.[2]
Patel ontdekte dat vrouwen die per etmaal gemiddeld vijf uur slapen worden twee keer sneller dik dan mensen die de zeven tot acht uur slaap. Patel gebruikte gegevens die waren verzameld in de klassieke Nurses' Health Study, een groot epidemiologisch onderzoeksproject waarin epidemiologen tienduizenden vrouwen in de gezondheidszorg jarenlang op de voet hebben gevolgd. Het project is een belangrijke bron van gegevens over het verband van gezondheid aan de ene kant en voeding en leefstijl - inclusief slaap - aan de andere kant.
De meeste vrouwen werden in de periode die Patel bestudeerde dikker, maar de snelheid waarin hing af van hun hoeveelheid slaap. Sliepen de vrouwen per etmaal slechts vijf uur of nog minder, dan werden ze elk jaar gemiddeld zes ons zwaarder. Sliepen de vrouwen per etmaal zeven tot acht uur, dan was dat slechts de helft.
Patel zag onmiddellijk de mogelijkheden die zijn ontdekking bood. 'Als mensen die 's nachts minder dan zeven uur slapen worstelen met hun gewicht, dan zouden ze misschien door het verhogen van hun hoeveelheid slaap kunnen voorkomen dat ze zwaarder worden', schreef Patel.
De onderzoeker riep daarbij in herinnering dat er nog steeds geen effectieve medicijnen tegen overgewicht zijn, en dat de omvang en ernst van het probleem nog steeds toenemen.
Leeftijd is factor
De door Patel voorgestelde aanpak zal misschien niet bij alle groepen even goed aanslaan, suggereert een studie die onderzoekers van Wake Forest University in 2010 publiceerden in Sleep.[3]
De onderzoekers bestudeerden ruim elfhonderd mannen en vrouwen. Ze bepaalden met vragenlijsten hoeveel uur de mannen en vrouwen per nacht sliepen, en achterhaalden met scans wat er gedurende die periode gebeurde met de opslag van vet in hun lichaam. Ze ontdekten dat in de mannen en vrouwen met maximaal vijf uur slaap per etmaal de hoeveelheid onderhuids vet en vet in de buikholte fors meer toenam dan in deelnemers die per etmaal acht uur sliepen.
Het effect van slaap was echter alleen aanwezig bij deelnemers die jonger waren dan veertig. Bij de veertigplussers was het afwezig.
Dat komt misschien omdat de behoefte aan slaap afneemt als we ouder worden. Dat geldt kennelijk ook voor de kans dat slaaptekort leidt tot overgewicht, en verklaart waarom de meest overtuigende studies naar het verband tussen slaap en overgewicht betrekking hebben op jongeren en jong volwassenen.
Dikke kinderen
In een recente studie onder meer dan drieduizend schoolkinderen ontdekten onderzoekers van de University of Alberta bijvoorbeeld dat kinderen die 's nachts via hun GSM of PC communiceerden met anderen, en daardoor minder sliepen, ook vaker te dik waren.[4]
Dichter bij huis, in het Franse Strasbourg, meldden onderzoekers van Louis Pasteur University in 2007 dat ook de aanwezigheid van een TV in de slaapkamer van kinderen overgewicht in de hand werkt.[5] Om onbekende redenen gebeurde dat trouwens alleen in jongens.
Nog veel meer onderzoeken vinden verbanden tussen aan de ene kant overgewicht en bewegingsarmoede en aan de andere kant het nachtelijk gebruik van electronische media door kinderen. Zeker in de recente Amerikaanse studies concluderen de onderzoekers zonder omhalen dat 'het verwijderen van electronische media uit de slaapkamer van kinderen hun risico op chronische ziekten vermindert'.[6]
Hormonen
Hoe slaaptekort precies kan bijdragen aan het ontstaan van overgewicht is niet duidelijk, al is aan theorieen geen gebrek. De meeste wetenschappers geloven dat slaaptekort de endocrinologie ontregelt, en leidt tot een toename van de aanmaak van 'hongerhormonen' en een afname van de aanmaak van hormonen met een eetlustremmende werking.
Slaapwetenschappers van het Howard Hughes Medical Institute in het Amerikaanse Palo Alto ontdekten in 2004 bijvoorbeeld dat in het bloed van weinig-slapers minder van het verzadigende leptine circuleert, en juist meer van het eetlustopwekkende ghreline.[7]
Andere studies melden dat slaaptekort de cellen ongevoelig maakt voor insuline. Een van die studies is van de hand van diabetesspecialist Josiane Broussard, die is verbonden aan het Cedars-Sinai Medical Center in Los Angeles.[8]
Onlangs publiceerde Broussard een onderzoek in Annals of Internal Medicine waarin ze cellen van proefpersonen afnam nadat die een kleine vijf of negen uur hadden slapen. Broussard ontdekte dat de cellen die ze had 'geoogst' na een volledige nachtrust drie keer beter reageerden op insuline dan de cellen die waren geoogst na een te korte nacht. Insuline stelt cellen in staat om glucose op te nemen.
560 kilocalorieen
Als cellen niet meer goed reageren op insuline kunnen ze te weinig brandstof binnenkrijgen, ook als er in de bloedbaan meer dan voldoende glucose aanwezig is. Zo kan slaaptekort bijdragen aan wat de Wageningse moleculaire voedingswetenschappers Michael Muller wel eens 'de diabetes-paradox' heeft genoemd: 'het lichaam is overvoed, maar toch denkt het dat het verhongert'.
Die conditie maakt mensen waarschijnlijk ontvankelijker om meer kilocalorieen te eten dan ze nodig hebben. Hoe groot dat effect kan zijn, blijkt uit een experiment dat voedingswetenschappers van het Centre Europeen des Sciences du Gout in Dijon hebben gepubliceerd in de American Journal of Clinical Nutrition.[9]
De onderzoekers experimenteerden met studenten, die een etmaal in een laboratorium doorbrachten en zoveel mochten eten als ze wilden. Na een nacht van vier uur slaap aten de studenten 560 kilocalorieen meer dan na een nacht van acht uur slaap, ontdekten de onderzoekers.
In een periode van twee weken zou een slaaptekort van deze omvang in theorie kunnen leiden tot een gewichtstoename van een kilogram.
Verkeerd afvallen
Soortgelijke experimenten hebben aangetoond dat slaaptekort niet alleen de eetlust stimuleert, maar ook afslankpogingen ondermijnt. Zware mensen die te weinig slapen en willen afvallen, en voldoende zelfdiscipline hebben om zich te verzetten tegen hun verhoogde aandrang om te eten, kunnen volgens een onderzoek van de University of Chicago evenveel gewicht verliezen dan zware mensen die voldoende slapen.[10]
Slaaptekort verandert echter de aard van het gewichtsverlies op een negatieve manier. Volgens het zojuist genoemde onderzoek verliezen mensen die te weinig slapen meer spiermassa en minder vetmassa dan mensen die voldoende slapen.
Zorgen over slaapmiddelen
Het bestrijden van slaaptekort kan dus helpen bij het bestrijden van overgewicht. Daarbij wordt steeds duidelijker dat farmacologische slaapmiddelen niet de eerste optie zijn.
De lijst bijwerkingen van farmacologische slaapmiddelen is al duizelingwekkend lang, en wordt blijkens nieuwe studies nog groter. Onderzoekers van het Amerikaanse Scripps Clinic Viterbi Family Sleep Center ontdekten dat zelfs bij mensen die slechts enkele keren per jaar een slaappil gebruiken de sterftekans een factor vier hoger is dan bij niet-gebruikers.[13]
De onderzoekers haalden gegevens over meer dan tienduizend slaapmiddelengebruikers uit de medische databank van de Amerikaanse staat Pennsylvania. De gebruikers waren gemiddeld 54 jaar oud, en werden meer dan twee jaar gevolgd. De onderzoekers vergeleken de slaapmiddelengebruikers met twintigduizend niet-gebruikers.
Een risicofactor was leeftijd. Hoe ouder de slaapmiddelengebruikers, hoe groter was de verhoging van hun sterftekans. Alle farmacologische slaapmiddelen die de onderzoekers bestudeerden, zolpidem, temazepam, eszopiclone, zaleplon, barbituraten en versuffende antihistamines, verhoogden de sterftekans.
De onderzoekers konden uit hun gegevens niet afleiden hoe slaapmiddelen de sterftekans verhogen. Ze constateerden weliswaar dat slaapmiddelen de kans op kanker verdubbelen, maar dat effect was te klein om het totale effect te verklaren. De onderzoekers vermoeden dat slaapmiddelen ook de kans op hart- en vaatziekten laten toenemen en het immuunsysteem verzwakken.
De onderzoekers schatten op basis van hun studie dat er in de VS alleen al door slaapmiddelen jaarlijks driehonderdduizend tot een half miljoen mensen overlijden.
Alternatief
In het circuit van complementaire behandelaars is kennis over een keur van onschadelijke methoden die de slaapduur kunnen normaliseren en de slaapkwaliteit kunnen verbeteren, zoals suppletie met L-tryptofaan en L-ornithine, kruiden als citroenmelisse, body-mind-trainingen, yoga, meditatie en acupunctuur. De werkzaamheid van het gros van die benaderingen is inmiddels wetenschappelijk aangetoond.
In Nederland is inmiddels meer dan veertig procent van de bevolking te zwaar, volgens cijfers die het Centraal Bureau voor de Statistiek op 3 juli 2012 op zijn website publiceerde. Dat komt neer op 6,5 miljoen Nederlanders. Van hen is anderhalf miljoen obees. Meer dan ooit is er behoefte aan wat de complementaire gezondheidszorg heeft te bieden.
Referenties
1. Shlisky JD e.a. Partial sleep deprivation and energy balance in adults: an emerging issue for consideration by dietetics practitioners. J Acad Nutr Diet. 2012 Nov;112(11):1785-97.
2. Patel SR e.a. Association between reduced sleep and weight gain in women. Am J Epidemiol. 2006 Nov 15;164(10):947-54.
3. Hairston KG e.a. Sleep duration and five-year abdominal fat accumulation in a minority cohort: the IRAS family study. Sleep. 2010 Mar;33(3):289-95.
4. Chahal H e.a. Availability and night-time use of electronic entertainment and communication devices are associated with short sleep duration and obesity among Canadian children. Pediatr Obes. 2012 Sep 7. doi: 10.1111/j.2047-6310.2012.00085.x. [Epub ahead of print].
5. Delmas C e.a. Association between television in bedroom and adiposity throughout adolescence. Obesity (Silver Spring). 2007 Oct;15(10):2495-503.
6. Tandon PS e.a. Home environment relationships with children's physical activity, sedentary time, and screen time by socioeconomic status. Int J Behav Nutr Phys Act. 2012 Jul 26;9:88.
7. Taheri S e.a. Short sleep duration is associated with reduced leptin, elevated ghrelin, and increased body mass index. PLoS Med. 2004 Dec;1(3):e62.
8. Broussard JL e.a. Impaired insulin signaling in human adipocytes after experimental sleep restriction: a randomized, crossover study. Ann Intern Med. 2012 Oct 16;157(8):549-57.
9. Brondel L e.a. Acute partial sleep deprivation increases food intake in healthy men. Am J Clin Nutr. 2010 Jun;91(6):1550-9.
10. Nedeltcheva AV e.a. Insufficient sleep undermines dietary efforts to reduce adiposity. Ann Intern Med. 2010 Oct 5;153(7):435-41.
11. Dew MA e.a. Healthy older adults' sleep predicts all-cause mortality at 4 to 19 years of follow- up. Psychosom Med. 2003 Jan-Feb;65(1):63-73.
12. Goh VH e.a Sleep, sex steroid hormones, sexual activities, and aging in Asian men. J Androl. 2010 Mar-Apr;31(2):131-7.
13. Kripke DF e.a. Hypnotics' association with mortality or cancer: a matched cohort study. BMJ Open. 2012 Feb 27;2(1):e000850.
eSup, december 2012.