Deze website gebruikt cookies. Als je wilt weten wat dat zijn, en wat voor consequenties dat heeft, klik dan hier. Als je niets van die cookies moet hebben, klik dan hier.

Opgepoetst | 22-2-2020

FIAF, HDL en triglyceriden

Wageningse onderzoekers bestuderen een hormoon dat misschien een nieuw medicijn tegen hart- en vaatziekten kan worden. Met een beetje geluk zullen toekomstige studieboeken de publicatie over de wisselwerking tussen FIAF, HDL en triglyceriden, die afgelopen weekend verscheen in de Journal of Biological Chemistry, bestempelen als een doorbraak.

Het hormoon dat ir. Fokko Zandbergen, eerste auteur van de publicatie en als aio verbonden aan de afdeling Humane Voeding van Wageningen Universiteit, vier jaar lang heeft bestudeerd was al langer bekend. Zijn onderzoeksleider, dr. Sander Kersten, [Link] ontdekte FIAF eind jaren negentig, toen hij nog was verbonden aan de universiteit van het Zwitserse Lausanne.

'In die periode heb ik de gen-muizen gemaakt waarmee Fokko heeft gewerkt', zegt Kersten. 'Het zijn muizen die extra veel van het hormoon FIAF aanmaakten. Toen ik overstapte naar Wageningen zijn embryo's van die FIAF-muizen hiernaartoe gekomen.' Wat Zandbergen over FIAF te weten is gekomen, is vooral te danken aan die proefdieren.

Kersten ontdekte tijdens de eerste proeven dat FIAF vooral in vetcellen wordt aangemaakt. In het bloed steeg de concentratie van het nieuwe hormoon als muizen langere tijd geen voer kregen. Daaraan dankt het hormoon zijn naam, want FIAF staat voor fasting-induced adipose factor.

'Welke rol FIAF in het lichaam speelde wisten we niet', zegt onderzoeksleider Kersten. De experimenten die in het zojuist verschenen artikel staan beschreven, lichten een tip van de sluier op. Ze laten zien dat het hormoon, dat uit iets meer dan vierhonderd aminozuren bestaat, de vetstofwisseling beinvloedt.

Op een gunstige manier, hopen de Wageningers.

'De FIAF-muizen hebben de helft minder vet dan normale muizen', zegt Zandbergen. 'Dat is een direct gevolg van het hormoon. FIAF stimuleert de afbraak van vetten in het lichaam. Maar het belangrijkste is dat het hormoon de concentratie van het goede cholesterol HDL verhoogt.'

Naarmate de concentratie HDL hoger is, is de kans op hartaanvallen lager.

Hoe FIAF het HDL verhoogt is nog niet bekend. Wel weten onderzoekers dat FIAF een enzym blokkeert dat vetzuren van vetten knipt. Dat effect maakt dat FIAF-muizen slanker zijn dan gewone dieren. De vetten uit onze voeding worden door het bloed vervoerd in de vorm van triglyceriden. Een triglyceride bestaat uit drie vetzuren die vastzitten aan glycerol.

Cellen kunnen geen triglyceriden opnemen, maar in het lichaam knipt het enzym lipoproteine-lipase de vetzuren van het glycerol. Cellen kunnen wel vetzuren opnemen.

'Je ziet dat duidelijk als je de muizen een maaltijd met veel vet geeft', zegt Zandbergen. 'Bij gewone muizen stijgt de concentratie triglyceriden de uren daarna een beetje. Doe je dat bij de FIAF-muizen, dan blijft de spiegel tot acht uur na de maaltijd nog toenemen.'

Dat is ongewenst. 'Veel triglyceriden in het bloed verhogen bovendien de kans op hart- en vaatziekten', zegt Kersten. 'Het is een signaal dat er serieus iets mis is met het vetmetabolisme.'

Het is nog niet helemaal bekend wat er met de ongebruikte circulerende triglyceriden gebeurt. Een deel lijkt terecht te komen in de lever. Ook dat is ongewenst.

Kersten sluit niet uit dat het ongewenste effect alleen bij muizen optreedt en niet bij mensen. In mensen gaat een hoge concentratie van FIAF niet samen met een hogere concentratie van triglyceriden, blijkt uit analyses van humane bloedmonsters die Zandbergen tussen zijn dierproeven door verrichtte. Maar ook als de situatie later minder rooskleurig blijkt te zijn, dan is er nog geen man overboord.

De Wageningers ontdekte dat het hormoon in ieder geval in twee stukken uiteenvalt, een groter en een kleiner. 'We denken dat FIAF zelf niet zoveel doet', zegt Kersten. [Link] 'We vermoeden dat de effecten die we hebben gevonden het werk zijn van die fragmenten. Dat is voor hormonen die bestaan uit eiwitten niet ongewoon.'

Eiwithormonen als insuline en groeihormoon vallen ook in stukjes uit elkaar, en elk stukje heeft weer een iets ander effect op de cel.

'Kijk, we hebben in muizen twee effecten', zegt Kersten. 'Een gewenst effect, het verhogen van het HDL, en een ongewenst effect, het verhogen van de hoeveelheid triglyceriden. Onze hoop is dat het ene fragment het gewenste effect veroorzaakt, en het andere fragment het ongewenste.'

Als dat zo is, dan kan het 'goede' FIAF-fragment fungeren als een uitgangspunt voor medicijnmakers. Nu vetzucht een steeds groter probleem wordt, raakt de farmaceutische industrie steeds meer geinteresseerd in middelen die zorgen voor een gezond cholesterol.

Overgewicht gaat vaak samen met het hebben van weinig 'goed' HDL-cholesterol. Dat verklaart misschien waarom de grote farmaconcerns onderzoek hebben opgestart naar FIAF. De bedrijven zijn zwijgzaam over de opzet van dat onderzoek.

'We weten dat Eli Lilly ermee bezig is', zegt Kersten. 'Net als Merck en Roche. Volgens de persberichten en de weinige publicaties die de bedrijven naar buiten brengen, hebben ze voor onderzoeksdoeleinden een knock out-muis ontwikkeld die geen FIAF meer kan aanmaken. Het ontwikkelen van zo'n muis kost handenvol geld en neemt een paar jaar in beslag. Als je zo'n investering doet,ben je iets op het spoor. Dat moet wel.'

Zandbergens promotieproject zit er nu op. Hij gaat het effect van FIAF op hart- en vaatziekten verder onderzoeken aan Harvard University in Boston.

_{Weekblad voor Wageningen UR, 10 november 2005.}

_{Gemaakt in Kladblok. WordPress is voor mietjes.}